به طور کلی می توان گفت لکنت زبان اختلالی است که در روانی گفتار روی می دهد و اگر چه دلایل زیادی برای آن ذکر گردیده اما دلیل قطعی آن هنوز روشن نیست. در بسیاری از موارد با رسیدن به سن بلوغ این اختلال در کودکان برطرف می شود. اما در بعضی موارد تا بزرگسالی ادامه می یابد. در  ۹۰ % این اختلال در سنین زیر ۶ سال ظاهر می شود البته در ۱۰% موارد نیز در سنین بالاتر خود را نشان می دهد.

لکنت زبان از چه سنی آغاز می شود؟

لکنت زبان عمدتاً و بطور کلی جز در موارد استثنایی، در دوران خردسالی آغاز شده و یک پدیده خاص دوران کودکی است. معمولاً از سنین ۲ تا ۴ سالگی شروع می‌شود. لکنت زبان از مهم‌ترین و متداولترین اختلالات تکلمی است. در سنین ۶ تا ۷ سالگی نیز که مصادف با زمان آغاز مدرسه‌است، به لحاظ ویژگیهای عاطفی و سازگاری اجتماعی خاص این دوره، موقعیت مناسبی است برای بروز لکنت زبان در میان کودکانی که بیشتر مستعد چنین اختلالی هستند.

گاهی در دوران بلوغ نیز افرادی که قبلاً به نحوی لکنت زبان داشته‌اند دچار لکنت زبان می‌شوند. در واقع سن، شرایط و ویژگیهای بلوغ نیز احتمالاً در تغییر شکل یا تشدید لکنت موثر است. لکنت زبان در میان پسران بیشتر از دختران است و در بررسی‌ها و تحقیقات مختلف نسبتی در حدود ۷۰ درصد برای پسران و ۳۰ درصد برای دختران ذکر گردیده ‌است.

تاثیر استرس بر افراد دچار لکنت زبان چیست ؟

اگر علت ایجاد لکنت در کودکان شناخته شود، درمان بهتری صورت می‌گیرد زیرا گاه ترس و گاه ناراحتی ‌های روانی عامل لکنت زبان است. معمولا نگرانی والدین و تلاش آنها برای رفع لکنت زبان موجب ایجاد حساسیت و نگرانی کودک می‌شود چرا که اگر کودک نسبت به مشکل گفتاری اش حساس شود، مشکلات او در صحبت کردن تشدید خواهد شد.

اگر کودک در معرض تمسخر همسن و سالان خود قرار گیرد، حرف نمی‌زند و این عاملی برای تشدید لکنت زبان می‌شود. نباید کودک دچار استرس شود. استرس موجب می‌شود تا کودک اختلال گفتاری خود را همچنان پنهان کند و حرف نزند. اعتقاد براین است که عوامل متعددی در لکنت زبان مشارکت دارند.

علت پیدایش لکنت زبان چیست ؟

البته هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه چیزی باعث لکنت زبان می‌گردد. بدون تردید عوامل ژنتیکی در این پدیده نقش دارد زیرا ۶۰ درصد کسانی که لکنت زبان دارند در خانواده‌شان فرد دیگری با این نقیصه وجود دارد. برخی درجات لکنت زبان موقتی در خلال دوران رشد کودک عادی است. این نوع لکنت زبان مربوط به دوران رشد، به هنگامی که کودک تلاش می‌کند تا بر قواعد پیچیده‌تر دستور زبان تسلط یابد، اتفاق می‌افتد و معمولاً با مدرسه رفتن کودک برطرف می‌گردد.

تاخیر در رشد و سایر مشکلات زبانی و گفتاری نیز در لکنت زبان مزمن نقش دارند.  بنابر آمارهای بنیاد لکنت زبان، این اختلال در مردان بیشتر از زنان وجود دارد و در بین پسران در سطح مدرسه ابتدایی، چهار برابر بیشتر از دختران است. یک زمان اعتقاد بر این بود که لکنت زبان اساساً در نتیجه اختلالات هیجانی به وجود می‌آید. امّا اکنون مشخص شده است که این اختلال عموماً به دلیل مشکلات هیجانی یا روان‌شناختی به وجود نمی‌اید.

کسانی که لکنت زبان دارند از نظر شرایط هیجانی تفاوت چندانی با دیگران ندارند. امّا برخی مشکلات هیجانی ممکن است به خاطر لکنت زبان پیش آید (مثل دوری گزیدن از موقعیت‌ها و وضعیت‌هایی که احتمال دچار شدن به لکنت زبان بیشتر است). البته تعداد بسیار کمی از افراد نیز ممکن است در نتیجه یک بیماری روانی (مثل هراس از اجتماع) یا پس از ضایعه‌های جسمی دچار لکنت زبان گردند.

راهکار های درمان لکنت زبان چیست ؟

ایجاد هماهنگی میان گفتار و تنفس، افزایش مهارت واژه یابی کودک، کاهش اضطراب و به دنبال آن افزایش اعتماد به نفس از جمله راهکارهای درمان است که توسط گفتار درمانگر صورت می‌گیرد.

بهترین سن برای شروع گفتار درمانی ۲ تا پنج سالگی است و والدین با مشاهده اختلال در گفتار کودکان خود می‌توانند به مراکز خصوصی و دولتی گفتار درمانی مراجعه کنند. متاسفانه بیشتر مراجعان تمایل بسیاری به مصرف آرام بخش‌ها دارند و از روان پزشکان می خواهند تا دارو تجویز کنند، اما استفاده از آرام بخش‌ها اگر چه در درمان بزرگسالان مفید است، اما در کودکان معمولا موثر نیست و کمک چندانی در روند درمان کودک نخواهد داشت. داروهای آرام بخش تنها می‌توانند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی به دور داشته و در نتیجه لکنت زبان او را تقلیل دهند.

اختلالات رایج لکنت زبان چه مواردی است ؟

یاسمین کودکی با علایم اختلالات نارساخوانی و نارسانویسی است. این اختلال زیرگروه ناتوانی های یادگیری قرار می گیرد. ناتوانی های یادگیری شامل گروهی از کودکان می شود که در یک یا چند فرآیند روانشناختی پایه مربوط به درک زبان، گفتار یا نوشتار اختلال دارند، که ممکن است به صورت نارسایی در گوش کردن، فکر کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن یا انجام دادن ریاضی جلوه گر شود. این کودکان معمولا نقایصی در مهارت های زبانی خود نشان می دهند مانند اینکه:

1. خزانه لغات آنها بسيار خوب و عالي است اما در توليد و كاربرد آن ضعف دارند.

2. مي خواهند صحبت كند، اما نمي تواند كلمه ها و عبارتهاي مناسب را پيدا كند.

3. جمله ها را به طور ناقص ادا كرده و آهسته و ناشمرد ه صحبت مي كند.

4. ترتيب واژه ها يا ترتيب هجاها را به طور مكرر قاطي مي كند.

5. معمولا از صحبت کردن با بزرگسالان امتناع مي کنند.

6. درايجاد تمايز بين اصوات شنيداري اشكال دارند.

7. نمي توانند صداها را در عبارت و كلمات به بخشهاي مختلف تقسيم كنند يا نمي توانند صداها را با همديگر تركيب كنند تا كلمه ها و عبارتهاي مختلف را بسازند و…

در اینجا به بررسی دو اختلال از زیرگروه اختلالات یادگیری شامل اختلالات نارساخوانی و نارسانویسی خواهیم پرداخت:

نارساخوانی :

عدم توانایی خواندن در فرد علی رغم برخورداری از سلامت بینایی ، شنوایی ، هوشی ، حسی و … را اختلال خواندن یا نارساخوانی می نامیم . اختلال خواندن به معنی وجود نقص جدی در مهارتهای خواندن ( شناخت و بیان حروف ، کلمه ، ترکیب حروف ، بخش کردن کلمه ، خواندن متن و درک مطالب خوانده شده ) می باشد ، به طوری که تحصیل و زندگی روزمره فرد که نیازمند مهارت های خواندن می باشند ،با مشکل مواجه گردد. طبق آمار جهانی شیوع مشکلات خواندن بین ۳٫۵ تا ۶ درصد است. میزان شیوع اختلالات خواندن در جمعیت دانش آموزی ایران ۴ تا ۱۲ درصد گزارش شده است.

این کودکان ممکن است در یک یا چند مهارت مربوط به خواندن مشکل داشته باشند و حین خواندن علایمی مانند : حذف کلمات ، اضافه کردن کلمات ، جایگزینی کلمات ، بازگویی اصلاحی ، تکرار کلمات خواندن کلمات همراه با کشیدن صدا ها ، تجزیه کلمات به حروف و ترکیب مجدد آن ، خواندن آیینه وار کلمات و سرعت پایین در خواندن نشان دهند. درصد شیوع این اختلال در پسران بیش از دختران و نسبت ۴ به ۱ می باشد. معمولا این کودکان دارای ویژگی های زیر هستند:

۱- دركلاسهای درس غالباً مشكلات رفتاری دارند.

۲- دامنه توجهشان كوتاه است.

۳- در تمركز مشكل دارند.

۴- اغلب مسایل هیجانی دارند.

۵- كلمه به كلمه می خوانند.

۶- حافظه دیداری و شنیداریشان ضعیف است.

۷- فاقد تمیز و تشخیص كافی شنیداری هستند.

۸- در مدرسه سازگاری شخصی مناسب ندارند.

۹- رشد اجتماعی كافی ندارد.

گاهي اوقات به علت ناآگاهي اطرافيان و معلمان، ناتواني كودك را با عنوان كم تواني ذهني يا تنبلي وي توجيه مي كنند. معلمان كودكان ناتوان در يادگيري، زمان بيشتري را صرف تدريس خواندن مي كنند .

مشكلات خواندن به طرق مختلف بروز مي كند . از آنجا كه مشكلات خواندن به بسياري از مشكلات زبان گفتاري مربوط مي شود، برخي از رايجترين خطاهاي خواندن درواج شناسي، نحو، ريخت شناسي و درک معنايي ظاهر مي­گردد. اين نشانه ها در كودكان نارساخوان به دليل ضعف بينايي و شنوايي نيست بلكه ناشي از ضعف و قدرت و عملكرد مغز آنهاست.

همچنین بخوانید : راهکار های افزایش اعتماد به نفس در افراد دارای لکنت زبان

نارسا نویسی یا بد خط نویسی :

یکی از مشکلاتی که کودکان دچار اختلال یادگیری دارند مشکلات نوشتن است . برای کودکانی که با وجود هوش طبیعی بسیار بد می نویسند اصطلاح نارسانویسی را به کار می برند . این بد نوشتن می تواند به شکلهایی مانند آیینه نویسی ، وارونه نویسی و یا بسیار بد خط نویسی دیده شود . نارسا نویسی می تواند در اثر عدم رشد مهارتهای هماهنگی چشم ودست ، مهارتهای حرکتی ( حرکات ظریف ) مهارتهای پایه مثل چرخاندن ، فشار دادن ، گرفتن و … باشد . نارسا نویسی ( بد خط نویسی ) می تواند به صورتهای زیر بروز کند:

۱- كج نويسي بيش از حد: بسيار نزديك بودن بازو به بدن بسيار سفت گرفتن شست دور بودن خيلي زياد نوك قلم از انگشتان صحيح نبودن جهت كاغذ درست نبودن جهت حركت قلم

۲- راست نويسي بيش از حد: بسيار دور بودن باز و از بدن بسيار نزديك بودن انگشتان به سرقلم هدايت قلم به تنهايي توسط انگشتان سبابه ناصحيح بودن جهت كاغذ

۳- پرفشار نوشتن :فشاردادن بيش از حد انگشت سبابه نازك بودن بيش از حد قلم استفاده ازقلم نامناسب

۴- كم رنگ نويسي بيش از حد: بيش از حد اوريپ يا راست نگه داشتن قلم قطر بيش از حدقلم چرخش نوك قلم به يك سمت

۵- زاويه دار نويسي بيش از حد: سفت بودن بيش از حد شست بيش از حد شل نگهداشتن قلم حركت بيش از حد كند قلم

۶- نامرتب نويسي بيش از حد: نبودن آزادي حركت حركت بيش از حد كند دست محكم گرفتن قلم نادرست يا ناراحت بودن وضعيت

۷- فاصله گذاري بيش از حد: پيشرفت بيش از حد سريع قلم به سمت چپ حركت بيش از حد و سريع جانبي

به نظر می رسد معلمین از جمله اولین کسانی هستند که متوجه اینگونه دانش آموزان می شوند و پس از اینکه روشهای گوناگون یاد دهی – یادگیری را اجرا می کنند و به موفقیت چشمگیری نمی رسند، این دانش­آموزان را به مراکز آموزش وتوانبخشی مشکلات ویژه یادگیری هدایت می کنند .

مراحل ارزیابی و تشخیص در مراکز آموزشی مشکلات ویژه یادگیری شامل:

۱- پیشینه کاوی و مصاحبه : که عموما شامل تهیه تاریخچه کلی از زندگی فرد که به وسیله بازنگری پرونده های کودک مصاحبه با والدین ، معلمین و خود کودک تهیه می شود .

۲- مشاهدات بالینی : مشاهده گر در حین مراحل ارزیابی اطلاعاتی را از خصوصیات و ویژگیهای رفتاری کودک به دست می آورد که او را در امر تشخیص یاری می دهد .

۳ – آزمون های رسمی می باشد.

با انجام آزمونهای تشخیص معلوم می شود که کودک در کدام زمینه با شکست مواجه و در چه سطوحی متوقف گردیده است و حدود یادگیری او تعیین می گردد و اینکه مشکل یادگیری او به کدامیک از مسائل ادراک ، حافظه ، زبان ، و … مربوط می شود . سپس یک طرح آموزشی انفرادی (IEP) بر اساس زمینه های قدرت و ضعف کودک تهیه و تنظیم می شود.