تئوری ذهن و اتیسم

تئوری ذهن و اتیسم نوعی اختلال عصبی، رفتاری و…است که این کودکان مشکلات ارتباطی دارند و احساسات و تفکرات دیگران را نمی توانند درک کنند.

تئوری ذهن و اتیسم

هدی موزونی

• نمی دونید چقدر شرمنده شدم!! پریروز توی خیابون یهو رفت کنار دوتا آقا وایساد بدون مقدمه سلام کرد و بغلشون کرد. هرچی بهش توضیح می­دم مامان­جان نباید با غریبه­ها صحبت کنی، اصلا گوشش بدهکار نیست که نیست.
• توروخدا بگید چی کار کنم؟ امروز که رفتم مدرسه متوجه شدم دوستاش توی بازی کلی سرکارش می­ذارن اینم اصلا متوجه نمی شه! الهی براش بمیرم! به بهانه بازی توی دستشویی زندونیش کردن و رفتن اونم اصلا نفهمیده! نمی­دونم چه جوری براش توضیح بدم که بفهمه دیگران دارن گولش می­زنن! سربه­سرش می­ذارن! دوست ندارم فردا که وارد جامعه میشه آنقدر ساده رفتار کنه. یه جورایی فکر می­کنم اصلا متوجه بدی آدمها نیست! هر چقدر هم براش توضیح می­دم متوجه نمی­شه. توروخدا بگید چی کار کنم؟؟؟
• درمانگر: امیرحسین تعریف کن ببینم چی شده پسر خوب؟! چی کار کردی؟؟

          امیرحسین (دارای اتیسم خفیف، ۱۵ ساله): با پسر عمه­ام بازی کردیم. آب­بازی. اون با شلنگ به من     آب ریخت. منم به اون آب ریختم. همه خندیدیم. بعدش من داشتم در خونه رو آب می­دادم. آقای پلیس رد شد. من آب ریختم. ولی عصبانی شد! نخندید! چرا؟؟؟؟؟؟؟؟!!

• ای بابا. هر چی باهاش کار می­کنیم هنوز هم می­خواد بگه آب می­خوام، می­گه آب می­خوای. هنوز ضمیرهارو اشتباه می­گه. حالا من که می­فهمم ولی تو کوچه و خیابون مخصوصا غریبه ­ها گیج می­شن!

تئوری ذهن و اتیسم

گفته های مذکور نمونه ­هایی از گزارشات والدین و یا مراجیعن دارای اتیسم (معمولا دارای کلام) است که در ارزیابی­های بالینی نقص در تئوری ذهن[۱] یا مهارت ذهن ­خوانی[۲] را نشان می­دهند. شاید کمتر این واژه را شنیده باشید اما عده­ای (همچون برادرز[۳] ۱۹۹۰) معتقدند که اصلا اتیسم یعنی نقص در تئوری ذهن (۱). تئوری ذهن در واقع مهارتی شناختی است که اجازه می­دهد هر فرد بداند دیگران افکار منحصر به خود را دارند که می­تواند از افکار آن فرد و یا حتی با واقعیت متفاوت باشد. در واقع توانایی درک این موضوع که دیگران واجد حالات ذهنی­ای همچون افکار، تمایلات و عقایدی هستند که ممکن است با حالات ذهنی خود فرد و یا واقعیت متفاوت باشد، تئوری ذهن نامیده می شود. نظریه ذهن در عمل به فرد ابزار قدرتمندی می­دهد که با آن به اکتشاف، پیش­بینی و تغییر رفتار دیگران دست بزند (۲). تئوری ذهن نقش مهمی در زندگی روزمره انسانها خصوصا در تنظیم رفتار و تعاملات آنها دارد. به کمک این توانایی فرد موقعیت را می­سنجد و رفتار مناسب با آن را پیش­بینی می­کند. همدلی، دلسوزی، دروغ­گویی، فریبکاری و… همه نمودهایی از این توانایی در انسان­اند (۳). مطالعات مختلفی نشان از آسیب تئوری ذهن در کودکان دارای اتیسم دارند (۱،۲،۳). بسیاری از افرادی که در طیف اتیسم قرار دارند مشکلات شدیدی در پیش­بینی افکار دیگران دارند و به نظر می­رسد که توانایی درک احساسات و افکار دیگران را ندارند. به عبارتی در فهم اعتقادات، انگیزش ها و هیجانات سایر افراد مشکلات جدی دارند که در نتیجه ممکن است دنیای اجتماعی را ترسناک و گمراه­ کننده بیابند. کودکان دارای اتیسم در پیش­بینی واکنش دیگران نسبت به خود، شناخت احساسات خود و نسبت دادن حالات ذهنی خود نیز دچار مشکل هستند (۴).

تئوری ذهن و اتیسم

مهارت­ های کاربردشناسی زبان[۴] (اینکه چه کلامی در کجا، کی و چگونه استفاده شود) که اجزای اصلی تعامل اجتماعی هستند، نیازمند رشد صحیح و مناسب تئوری ذهن می­باشند. بدین معنا که فرد به منظور برقراری ارتباط به شیوه­ای موثر در بافت­های اجتماعی و با شریک­های ارتباطی خود باید تا حدی از دیدگاه مخاطب خود آگاه باشند (۵). مداخلات صورت گرفته در حیطه تئوری ذهن تاثیرات مستقیم آن را برتوانایی­های زبانی، شناختی و اجتماعی نشان داده­اند (۳). ضروری به نظر می­رسد تا در برنامه درمانی این کودکان توجه ویژه­ای به آموزش تئوری ذهن شود. با توجه به وجود سطوح اولیه تئوری ذهن در مبتلایان به اتیسم، می­توان در اوایل کودکی و در مراحل نخستین تشخیص اختلال، با ارائه آموزش­های لازم و راهکارهای توانبخشی مربوط به پرورش استعدادهای ذهنی و هوشی، برخی از جنبه­ های مربوط به تئوری ذهن را جبران نمود.

تئوری ذهن و اتیسم