داشتن احساس خود ارزشمندی نقش اساسی در رشد سالم شخص دارد. احساس ارزشمندی همان طرز نگاه و باوری است که فرد نسبت به خودش دارد و میزان ارزشی که برای خودش قائل می شود.
داشتن احساس خود ارزشمندی همان ارزشیابی و قضاوت شخصی فرد از شایستگی های خودش است.
نظریه پردازان شخصيت، همگی بر این عقيده اند که داشتن خود ارزشمندی نقش اساسی در رشد سالم شخص دارد و اظهار می دارند که زندگی سالم روانی تنها در سایه احساس ارزش خود مثبت شکل می گيرد. خود ارزشمندی تجربه توانا بودن برای مقابله با مسائل اساسی زندگی و احساس شایستگی و خودباوری است.
داشتن احساس خود ارزشمندی
خود ارزشمندی از دو مقوله تشکيل یافته:
۱) احساس کارآمدی شخص: به معنای اعتماد به عملکردهای ذهنی و توانایی های خود برای فکر کردن، یاد گرفتن، قضاوت کردن، انتخاب کردن و تصميم گرفتن و مهم تر از همه به معنای مقابله و غلبه بر مسائل و مشکلات متعدد و مختلف زندگی و کنترل خود است.
۲) احترام به خود: به معنای باور داشتن حق خود برای زندگی کردن و خوشحال بودن و فراتر از آن باور داشتن خود برای ابراز ایده ها، احساسات، خواسته ها، نيازها و سزاوار بودن برای رسيدن به هدف و موفقيت است و خود را شایسته محبت و احترام دیگران دانستن است.
اینکه گفته می شود احساس با ارزش بودن نياز اساسی هر انسانی است بدین معناست که:
خود ارزشمندی نقش حياتی در فرآیند زندگی ایفا می کند و در حقيقت برای بقا و زیستن ضروری است. به نظر راجرز تصویر خویشتن رشد یافته، انسان را به سوی سازگاری با جهان بيرون سوق می دهد. خود ارزشمندی در واقع به منزله سيستم خودآگاهی ایمن عمل می کند و مقاومت، قدرت و توانایی لازم را برای بازسازی ایجاد می کند و بدون آن رشد روانی فرد مختل می شود و زمانی که احساس خود ارزشمندی پایين است:
- قدرت مقابله و ميزان انعطاف پذیری شخص در برابر مشکلات و سختی ها کاهش می یابد.
- شخص دچار آشفتگی، اضطراب و پریشانی می شود.
- شخص خود را درمانده و شکست خورده می پندارد.
- شخص بيشتر می خواهد از غم و اندوه اجتناب کند تا بخواهد شادی و نشاط را تجربه کند. – موارد منفی بيشتر از موارد مثبت بر فرد حکمرانی و تسلط دارد.
- پيشرفت آنها کمتر از حد واقعی شان است.
- قادر نيستند از موفقيت خود خوشحال شوند و رضایت درونی به دست آورند.
- نسبت به احساسات و افکار خود تردید و از ابراز آن ترس دارند.
- تمایل چندانی برای تعامل با دیگران ندارند و گاه آن را خصمانه تلقی می کنند.
داشتن احساس خود ارزشمندی
بنا به نظر کوپراسميت احساس خود ارزشمندی ارزشيابی و قضاوتی شخصی است از شایستگی خود که ویژگی عامل شخصيت است نه یک نگرش لحظه ای برای موقعيت های خاص.
به نظر وی والدین مهم ترین عامل رشد احساس خود ارزشمندی سالم در کودکان و نوجوانان هستند. والدین می بایست اصول ذیل را در رفتار با کودکان و نوجوانان جهت رشد خودارزشمندی رعایت کنند:
- فرزندان را با عشق و احترام بزرگ کنند و این احساس را در آنها ایجاد کنند که به اندازه کافی خوب و قابل قبول هستند
- در محيطی حمایت کننده نقش های مناسب و قابل اجرا را به آنها محول کنند.
- از آنها متناسب با توانایی هایشان انتظار و توقع داشته باشند.
- آنها را دچار تناقض نسازند.
- برای کنترل آنها به رفتارهایی نظير مسخره کردن، ایجاد احساس گناه، تحقير کردن و سو رفتار جسمی متوسل نشوند.
- از هر فرصتی استفاده کنند تا به آنها نشان دهند که به شایستگی و خوب بودنشان اعتقاد دارند.
- آنها را برای آشکار ساختن احساسات غيرقابل قبول مجازات نکنند.
- توانایی خویشتن داری را در آنها پرورش دهند.
- آنها را به اندازه ای حمایت و محافظت کنند که یادگيری و اعتماد به نفسشان خدشه دار نگردد.
- احساسات و افکار آنها را ارزشمند و با اهميت تلقی کنند
