کم توانی ذهنی یا عقب ماندگی ذهنی به کودکانی گفته می شود که از کارکرد ذهنی کمتر یا همان هوش کمتری نسبت به بقیه ی افراد جامعه برخوردار هستند.
کم توانی ذهنی عارضه اي است كـه در حـدود ۲ % افـراد وجود دارد.
در بسـياري از نقـاط دنيـا ايـن عارضـه تحـت عنوان عقب ماندگي ذهني شناخته مي شود. يك كودك مبتلا به كم تـواني ذهني مـي توانـد در هـر خانوادهاي متولد شود، ثروتمند، فقير، شهري، روسـتايي و با هر جنسيتي. بنابراين دانستن برخي اطلاعـات در مـورد آن بسيار ضروري است. مثلاً چگونه آنها را شناسايي كنيم؟ چگونه به آن ها كمك كنيم تا به سمت يك زندگي مستقل هدايت شوند؟ چگونه به خانواده ها در جهت استفاده هر چه بهتر از توانايي هاي شان كمك نماييم؟
کم توانی ذهنی
چه كساني كم توان ذهني محسوب مي شوند؟
۱) اغلب آنها در انجام فعاليت ها در سن مورد انتظار با مشكل مواجه هستند.
۲) ميزان وابستگي آنان در مقايسه با ساير افراد بيشتر است.
۳) تفاوت ديگري كه شما مي توانيد در آنها ببينيد اين است كه همه آنها اين ويژگي ها را از دوران كودكي به همراه دارند.
براي آن كه به كسي كم توان ذهني بگوييم او بايد حتمـاً ايـن ويژگـي هـا را داشـته باشـد: هـوش پايين تر از حد متوسط، دشواري در انجام كارهاي متناسب با سنش كه قاعدتاً بايد بتوانـد انجـام دهد و داشتن اين علايم از دوران كودكي (زير ۱۸ سال)
مشکلات عملکردی
به دليل محدوديت هاي ذهني، افـرادي كـه دچـار كـم تـواني ذهنـي هستند با تعدادي از مشكلات عملكردي مواجه ميشوند. مي دانيد، كـه مغز مسئوليت فرماندهي بدن را بر عهده دارد تا به طـور مناسب عمل كند. بنابراين حتي اگر چشم ها، گوش ها، اندام ها يا ساير ارگان هـاي سالم باشند ولي مغز قادر بـه دستور دادن بـه آن ارگان هـا بـراي انجـام فعاليت ها نباشد، بدن به طور ناقص و ناكارآمد مورد استفاده قرار مي گيرد.
قوه ذهني مسئول اعمالي مثل تفكر، استدلال، حافظه، حل مسئله و تصميم گيري است كـه بـراي يك زندگي موفق و ثمربخش بسيار مهم و حياتي مي باشد. اين اعمال نيـز در فـردي كـه دچـار كـم تواني ذهني است محدود مي شوند.
کم توانی ذهنی
برخي از مشكلات خاص عملكردي شامل موارد زير مي شوند:
ميزان كاركرد مستقل و مؤثر يك فرد كم توان ذهني عمدتاً وابسته به ميزان آسيب مغزي و شـدت ناتواني ذهني وي مي باشد.
- عدم توانايي در برقراري ارتباط مناسب
- دشواري در توجه كردن
- دشواري در حل مسئله
- دشواري در استفاده از تفكر انتزاعي
- دشواري در درك علت و معلولي
- حافظه ضعيف
- رفتارهاي ناگهاني و غير قابل پيش بيني
- حركات بيتناسب و ناشيانه
- عدم توانايي در تعميم دادن
- پيروي از دستورات شفاهي
بسته به شدت كم تواني ذهني ، اشخاص كم توان ذهني مشـكلات عملكـردي مختلفـي را از خـود نشان مي دهند. همه افراد كم توان ذهني تمام ويژگي هاي ذكر شده را ندارند. برخـي از آنهـا ممكـن است خيلي از اين ويژگي ها را داشته باشند، اغلب آنها بعضي از ايـن ويژگي ها را با شدت هـاي مختلفي نشان مي دهند. براي ما مهم است كه اين ويژگي ها را بشناسيم تا بتوانيم يك برنامه آموزشي مناسب تدارك ببينيم.
کم توانی ذهنی
صرع
تعداد زيادي از افراد كم توان ذهني دچـار حملات صرعي هستند. دامنه اين حملات ممكن است بــه شكل خفيف در حد بيهوشي كوتاه زودگذر تا حملات كامل افتادن همراه با سفتي عضلات، جمع كردن دست و پا، كف كردن دهان و در بعضي مواقع ادرار كردن باشد.
زماني كه فرد دچار حمله مي شود سعي نكنيد او را نگه داريد. لباس هايش را شل كنيد، او را به پهلو بچرخانيد، و يك دستمال كوچك تـا شده در دهانش قرار دهيد تا مانع از گاز گرفتن زبان شود. مراقبت هاي پزشكي را شروع كنيد. دارو درماني را مطابق توصيه پزشك ادامه دهيد. قطع حتي يك وعده دارو مي تواند اثرات نامطلوبي روي فرد بر جاي بگذارد. شيوه هاي خرافي خاصي در بعضي از نقاط دنيا بكار برده مي شود مثـل داغ كردن پيشاني يا زنجير كردن دست ها براي متوقف كردن حملات، كه كمكي به كاهش يا كنترل حملات نمي كند در اين خصوص مردم را آموزش دهيد.
زیاده فعالی
خيلي از كودكان كم توان ذهني يك جا نمي ايستند و مدام در حال فعاليت هستند. آنها دايم تحرك دارند، وظايف شان را ناتمام رها مي كنند، بدون آن كه فكر كنند كارهاي خطرناك انجام ميدهند ، از ارتفاع ميپرند، با كبريت بازي ميكنند، اشيا را مي كشند يا هل مي دهند، ميخ را داخل پريز برق ميكنند.
با تنظـيم فعاليت هاي منظم و سازمان يافته و بعضي مواقع مي توان با دارودرماني ميزان اين مشكلات را كاهش داد.
کم توانی ذهنی
فلج مغزی
اين عارضه زماني بروز مي كند كه هم زمان با كم تواني ذهني ، اندام ها يا ساير اعمال حركتي كودك آسيب ديده باشد. فلـج مغـزي يك عارضه غير پيشرونده ناشي از ضايعه مغزي است. اگر چه همـه كودكان فلج مغزي كم توان ذهني نيستند، اما تعـداد قابـل تـوجهي از آنها دچار كم تواني ذهني مي باشند. خدمات خاصي براي افـراد فلج مغزي وجود دارد. اين افراد هماهنگي ضعيفي در اندام ها دارند كـه بسته به شدت ضايعه، در يك يا چند اندام و هـم چنين در گفتار ديده مي شود.
در خود فرورفتگي يا اتيسم
در خود فرو رفتگي ضايعه ايست كه شخص رفتارهاي غير طبيعي اجتماعي و ارتباطي دارد. او در ارتباط و تطابق با دنياي خارج دچار مشكل است. حدود ۷۰ % افراد مبتلا بـه اتيسم داراي كم تواني ذهني هستند.
سایر عوارض
برخي از افراد كم توان ذهني قيافه هاي خاصي دارنـد كـه، ناشي از علل متابوليكي و عضوي مي باشد. بعضي از آنها به دليل تجمع آب در سر، سر بزرگي(هيدروسفالي) دارنـد، برخي سرشـان كوچكتر(ميكروسفالي) از حد عادي است و برخي ديگر كه مبتلا به سندرم داون مي باشند.
به لحاظ فيزيكي چهره هاي خاصي دارند كه ناشي از ناهنجاري هاي كرموزومي مي باشد. هم چنين بيماري هاي نادر ديگري نيز هستند كه قيافه هاي ظاهري خاصي را ايجاد مي نمايند.
